Wat is automutileren ?
Automutilatie is een moeilijk woord om aan te geven dat iemand zichzelf opzettelijk verwondt. Voor velen zal het heel vreemd lijken dat mensen zichzelf soms verwonden en pijn doen. Nochtans komt het vaker voor en is dus niet zo uitzonderlijk.
Bij automutilatie gaat iemand eenmalig of meermaals zichzelf verwonden. Meestal gebeurt het met een scherp voorwerp zoals een mes waarbij krassen of sneden in de arm, benen of buik worden aangebracht. Sommigen brengen brandwonden aan op hun lichaam (door sigarettenpeuken). Meestal zijn de verwondingen voldoende diep om te bloeden, maar niet ernstig genoeg om levensbedreigend te zijn. Sommige mensen kunnen zo talloze littekens op hun lichaam hebben van eerdere momenten waarbij ze auto-mutileerden. Soms verbergen mensen deze littekens ook door bij voorbeeld lange mouwen te dragen, zelfs bij warm weer.
Waarom jezelf verwonden ?
Wat brengt iemand ertoe om zichzelf te verwonden en pijn te voelen? Op het eerste zicht lijkt het heel onbegrijpelijk omdat we pijn en lichaamsverwondingen helemaal niet fijn vinden. Waarom zou je jezelf dit dat aandoen? Om te begrijpen waarom mensen dit doen, moeten we stilstaan bij innerlijke pijn.
Ik voel me niet geliefd.
Sommige mensen voelen zich niet geliefd door hun omgeving. Ouders, familieleden of vrienden geven hen het gevoel dat ze er niet mogen zijn of alleen maar hinderlijk zijn voor anderen. Wanneer je langere tijd in zulke omgeving leeft geraak je ook zelf overtuigd dat je waardeloos en niet de moeite bent voor anderen. Dit noemen we een sterk negatief zelfbeeld. Het zelfbeeld is het geheel van gedachten die we over onszelf hebben. Zo denk je over je karakter, je talenten, hoe anderen al dan niet van je houden en of je wel de moeite waard bent. Wanneer mensen lang in een omgeving leven waarin ze vaak te horen krijgen dat ze een last zijn of er weinig positieve aandacht voor hen is ontwikkelen ze een negatief zelfbeeld. Je gaat dan zelf overtuigd zijn dat je waardeloos bent en niet geliefd. Daarbij ben je overtuigd dat dit jouw eigen schuld is. Vaak ga je je met anderen vergelijken en denkt dat zij betere mensen zijn en meer geliefd dan jezelf. Andere mensen kunnen zich uitgestoten voelen in een groep of een (relatie)breuk meemaken en hierdoor een gevoel van uitzichtloosheid ontwikkelen, een schoolverandering meemaken, zich onzeker voelen over hun seksuele geaardheid enz..
Op deze manier voel je steeds de pijn dat je er niet bij hoort of niet deugt. Dit noemen we psychische pijn of innerlijke pijn. Als je lang met zulke pijnlijke gevoelens rondloopt kan je heel wanhopig worden en wordt het onverdraaglijk. Jezelf verwonden door lichamelijke pijn te geven leidt dan de aandacht af van je onverdraaglijke innerlijke pijn. Mensen die zichzelf verwonden zeggen vaak dat de pijn door te snijden in je arm of been opluchting geeft.
Ondraaglijke druk
Automutilatie komt niet uitsluitend voor bij mensen die zich niet geliefd of gewaardeerd voelen. Het kan ook dat iemand in een moeilijke situatie zit en hierover niet durft te praten met anderen omdat ze denken dat het hun schuld is. Jongeren kunnen seksueel misbruikt worden door iemand van of buiten hun familie en schamen zich hierover of voelen zich heel verward omdat ze denken dat ze hiertoe zelf aanleiding hebben gegeven. Hierdoor gaan ze zich steeds meer terugtrekken en zichzelf als schuldig, vies ervaren. Soms hebben jongeren in zulke situatie angst om te spreken over wat ze ondergaan omdat ze bang zijn dat diegene die hen misbruikt zal gestraft worden. Soms worden jongeren ook onder druk gezet door de misbruiker om dit ‘geheim’ te bewaren. Er wordt dan gedreigd dat de jongere zal gestraft worden. Soms gebeurt dit misbruik door jongeren die je onder druk zetten om seks met mensen te hebben tegen betaling en onder dwang. Ze geven dan vaak dure cadeaus en dwingen je zo om te zwijgen. Dit noemen we ‘loverboys’. Als je in zo’n situatie zit, ga je na een poos jezelf haten en wil je jezelf straffen omdat je ‘slecht’ bent.
Andere jongeren komen tot automutilatie omdat ze voortdurend het gevoel hebben dat ze niet aan de druk en verwachtingen van anderen kunnen voldoen. Soms zijn er gezinnen waarin de ouders niet steeds hun verantwoordelijkheid kunnen nemen omwille van hun eigen problemen (psychische problemen, alcoholverslaving, vechtscheiding enz.) Kinderen kunnen zich dan heel verantwoordelijk gaan voelen om te zorgen dat alles goed loopt in het gezin of gaan voor de ouders zorgen. Zo komt de jongere in een omgekeerde wereld waarbij hij/zij langere tijd voor de ouders gaat zorgen. Jongeren kunnen het gevoel hebben nooit genoeg te doen en voelen steeds een druk om meer zorg en verantwoordelijkheid op te nemen. Dit komt vaak voor in gezinnen waar één of beide ouders een psychiatrisch probleem hebben en daarom niet steeds goed voor hun kinderen kunnen zorgen. In andere gezinnen is er een probleem met verslaving (drugs of alcohol). De jongere krijgt na verloop van tijd het gevoel het nooit goed genoeg te doen. Hierdoor voelen ze zich wanhopig en onmachtig. Automutilatie ‘verlicht’ hen dan even van hun pijn.
Automutilatie heeft voor alle duidelijkheid niets met sadomasochisme te maken. Hier zoeken mensen pijn op (vaak tijdens seks) omdat ze daarbij spanning en genot ervaren. Dit is iets volledig anders. Automutilatie is in de eerste plaats een uiting van grote innerlijke pijn die mensen ervaren. Een pijn die ze niet kunnen delen omdat ze zich vaak alleen en onbegrepen voelen. Voor anderen omdat ze bang zijn voor de eventuele gevolgen voor anderen als ze praten over hun problemen.
Hoe hiermee omgaan ?
Automutilatie is steeds iets dat je heel ernstig moet nemen en steeds proberen er over te praten met iemand die je vertrouwt, hoe moeilijk dit ook lijkt. De drempel om voor het eerst hierover te praten is vaak heel hoog. Je bent bang dat anderen je niet gaan begrijpen of het auto-mutileren gaan veroordelen. Toch is er geen reden om hierover niet te praten. Vrijwel steeds vind je iemand die goed kan luisteren zonder te oordelen. Automutilatie is in de eerste plaats een alarmkreet dat het helemaal niet goed met je gaat. Als je deze problemen voor jezelf houdt zullen ze doorgaans erger worden en kan je na een tijd zelfmoordgedachten krijgen (zie tevens webpagina over zelfmoordgedachten). Het beste kan je hierover beginnen spreken met iemand in je familie, op school of in je vriendenkring die goed kan luisteren en waarvan je weet dat die persoon niet zomaar alles zal doorvertellen aan anderen. Omgekeerd kan het ook dat een vriend(in) je hierover iets vertelt of dat je snijwonden opmerkt op de armen of benen en iemand soms excuses vindt voor deze snijwonden. Dan is het altijd belangrijk dat je hiernaar vraagt en probeert te zoeken naar een volwassene die jullie hiermee verder helpt.
Automutilatie kan goed verholpen worden als je gepaste hulp krijgt van een psycholoog. Deze psycholoog ezal met jou praten over de moeilijke situatie waarin je leeft en samen met je zoeken hoe deze situatie kan verbeteren waardoor je minder druk ervaart. De therapeut kan je ook helpen om andere manieren te vinden om met je teleurstelling, boosheid of verdriet om te gaan. Vaak is de moeilijkste stap diegene waarbij je voor het eerst spreekt over je problemen met iemand. Eens je die stap gezet hebt voel je je meestal minder alleen en lijkt de hele situatie minder uitzichtloos.
Als je niemand kent die je voldoende vertrouwt kan je steeds met een vertrouwenspersoon op school of een huisarts spreken. Deze mensen weten welke diensten jou verder kunnen helpen en kunnen voor jou een eerste afspraak regelen zodat de drempel verkleint. Op de fiche ‘Waar hulp vinden’ vindt je meer informatie om verdere hulp te zoeken.